Yapay zeka çağında yazar gerçekten ölüyor mu? | Emrah Polat

Prof. Dr. Onur Bilge Kula’nın çalışmalarına oldum olası ilgi duymuşumdur: Kuşkusuz, kırk dört eserinin en çok beşte birini hakkını vererek okuduğumu itiraf etmeliyim.

Kitaplarındaki ilgi alanlarının çeşitliliğine duyduğum hayranlık, dopdolu geçen iki saatlik sohbetle pekişti doğrusu; böylesine yetkin insanlardan öğrenecek çok şey var.

Mart 2025’teki buluşmamızda masada, Onur Hoca’nın son kitaplarından biri duruyordu: Sanat Aşkınlaştırır[1]. Franfurkt Okulu düşünürlerinden Adorno’nun estetik, yazın ve genel olarak kültüre yaklaşımını inceleyen bir yapıt.

2000 yılında Mimar Sinan Üniversitesi Yüksek Lisans tezim, “Müziğin Bir Kültür Ürünü Olarak Metalaşması” başlığını taşıyordu. Adorno’nun müzik konusundaki düşüncelerini temel alan tez daha sonra Prof. Dr. Ömer Naci Soykan’ın derlediği Sanat Sosyolojisi[2] adlı kitapta da yer aldı. Kula’nın kitabını okurken, keşke tezimi yazarken elimin altında olsaydı bu yapıt diye düşünmedim değil. Özellikle, kuramsal çalışmalara vakıf olmanın yazınsal derinliklerini başka boyuta çekebileceğine inanan edebiyatçılara önerilecek kitaplardan.

…

Onur Hoca ile sohbet bir ara Walter Benjamin’in ünlü makalesinden[3] mülhem bir tartışmaya, yapay zeka çağında edebiyatın olanaklılığı tartışmasına geldi. Teknolojik yenilikleri heyecanla karşılayan özelliğimden kaynaklanacak, “chat-gpt çağında edebiyatçının işinin güç olduğundan,” söz ettim. Onur Hoca haklı olarak, “sanat yapıtını sanat yapıtı yapan biricikliktir,” diyerek araya girdi. Yani yapay zeka, onun deyişiyle yapay anlak, “Orhan Pamuk gibi yazabilir, ama ortaya çıkan ürün kesinlikle özgün değildir.”

Konuya başka bir soyutlama seviyesinde bakarak kışkırtıcı birkaç soru sormak isterim: Hangimiz bütünüyle özgünüz; okuduklarımızdan, izlediklerimizden vb. süzülenleri faklı yaşam deneyimleriyle harmanlayıp, imgelem süzgecinden geçirerek yeni bir eser yaratmıyor muyuz? Teorik olarak ele alınabilecek mutlak özgünlük pratikte mümkün mü? Bence yapay zeka çok küçümseniyor, özellikle onun yorum katma becerisi. Üstelik gelişkin sürümleri ile henüz karşılaşmamışken. Nasıl ki fotoğraf resmi öldürmedi ama çok değiştirdiyse, yapay zeka da edebiyatı; özellikle düz yazıyı öldürmeyecek ama çok değiştirecek.

[1] Sanat Aşkınlaştırır – Adorno’nun Estetik ve Yazın Kuramı Üzerine Bir İnceleme, Onur Bilge Kula, BilgeSu Yay.

[2] Sanat Sosyolojisi – Kuram ve Uygulama, Der: Ömer Naci Soykan, Bilge Kültür Sanat Yay.

[3] Teknik Olarak Yeniden Üretilebilirlik Çağında Sanat Eseri, Walter Benjamin, Mundi.